środa, 4 lutego 2015

Test

Jerzy II




 
Książę Jerzy II był protestantem. Strukturę organizacji kościoła w Brzegu przygotował  Fryderyk II  w postaci tzw. rozporządzenia zatytułowanego „Porządek Kościelny”. Każdy okręg miał swojego duchownego seniora. Całe księstwo legnicko-brzeskie podlegało, specjalnie przez księcia powołanego superintendentowi.
Do tych zarządzeń Fryderyka II dodał nasz książę roczne synody od 1558 roku, których celem było uzgadnianie i wyjaśnianie wątpliwości w sprawach religii i w ceremoniach. Co kwartał odbywały się także małe synody na terenie poszczególnych okręgów.
 
www

Mimo tych starań nadal trwały spory dlatego książę Jerzy, by nie doszło do rozłamu religijnego, wprowadził tzw. Agendę Meklemburską. Sam Luter wskazywał w Wirtemberdze jako wzór do naśladowania organizację luterańskiego kościoła w księstwie. Brali z niej przykład Morawianie i Górnoślązacy, posyłając do Brzegu swoich kaznodziejów by zdobywali doświadczenie.
Książę Jerzy II ustanowił też instytucję wizytatorów, którzy zgodnie z bardzo obszerną instrukcją nadzorowali wszelkie sprawy Kościoła protestanckiego w księstwie brzeskim. Książę szczególnie ostro występował przeciwko kalwinizmowi, kierując się ideą jedności kościoła. 



Książę był bardzo religijnym człowiekiem. W życiu prywatnym kierował się zasadami wiary. Był  dobrym mężem i ojcem, człowiekiem bezpośrednim, szczodrym i przystępnym, ludzkim dla poddanych, cieszył się powszechną sympatią. w przyjaźni nie zwracał uwagi na przekonania polityczne czy poglądy religijne. Utrzymywał bliskie kontakty z biskupem wrocławskim gorliwym katolikiem, podejmował go na swoim dworze i bywał jego gościem we Wrocławiu.

www

Ojciec księcia Jerzego II był światłym humanistą i pragnął by jego synowie zdobyli wykształcenie. Toteż dał im odpowiednich nauczycieli. Wychowaniem Jerzego II kierowało grono wybitnych pedagogów i uczonych, jak dr Lembach, Fryderyk von Knobelsdorf czy Jan Wentzky. Studiów wyższych młody książę wprawdzie nie odbywał, ale dzięki dużym zdolnościom i wielkiej pilności posiadł niemałą wiedzę. Łacinę tak opanował, że bez trudu posługiwał się tym językiem w mowie potocznej, wygłaszając też piękne oracje.

Książę Jerzy II był miłośnikiem książek, gromadził w swojej bibliotece zamkowej Jak na owe czasy jego biblioteka była pokaźna liczyła kilkaset tomów.- była w tym czasie najbardziej wartościowym księgozbiorem na Śląsku. Były w zbiorach dzieła historyczne, prawnicze, geograficzne, medyczne, teologiczne, literaturę piękną,  W zbiorach posiadał Chronica Principium z legendą św. Jadwidze pisane ręką Mikołaja Pruzi. Książę wzbogacał swój księgozbiór śledząc nowości ukazujące się w Polsce.

Korespondował Jerzy z różnymi książętami i monarchami. Osobiście znał króla Zygmunta Augusta, późniejszego marszałka koronnego Andrzeja Opalińskiego poczytując sobie tą znajomość za zaszczyt.
Książę odegrał znaczącą rolę przy regulacji granicy polsko – śląskiej, będąc komisarzem króla Ferdynanda I. Wymieniał listy z arcybiskupem gnieźnieńskim Jakubem Uchańskim oraz z królem Zygmuntem Augustem i jego żonami a potem również ze Stefanem Batorym.

 
www

Jego żoną była Barbara, córka elektora brandenburskiego - przeżył z nią 41 lat doczekawszy się 5 córek i 2 synów - 2 dziewczynki zmarły w wieku dziecięcym, córka Barbara  zmarła w 17 roku życia, pozostałe dzieci przeżyły rodziców.


Córka Zofia do śmierci, czyli do 2.08.1594, pozostała w stanie panieńskim. Jedynie Elżbieta Magdalena wyszła za mąż za księcia Karola II ziębickiego na krótko przed śmiercią ojca  w roku 1585. Starszy syn Joachim Fryderyk,  urodzony w 1550 roku, imię nietypowe dla piastowskich rodzin otrzymał na prośbę matki by podkreślało bliskie związki z elektorem brandenburskim.
Drugi syn Jan Jerzy urodził się w 1552. Obu synów wychowywała matka a potem  dobrzy pedagodzy. Obaj za życia rodziców wstąpili w związki małżeńskie.

W piwnicach zamku brzeskiego znajduje się kamienna rzeźba (z II poł. XVI wieku), która przedstawia psa. Miał to być ulubiony pies Jerzego II. 


Wśród sarkofagów brzeskiego zamku znajduje się duży pomnik psa myśliwskiego, ulubieńca księcia Jerzego II. Z pomnikiem tym związana jest smutna historia. Pies ten uwielbiał swojego pana, chodził za nim krok w krok i spał przy jego nogach, gdy ten odpoczywał przy kominku. Gdy książę wyjeżdżał dog niecierpliwie wypatrywał go z krużganków dziedzińca. Pewnego dnia Jerzy II wracał z dalekiej podróży i kiedy wjechał wraz ze swoją drużyną na dziedziniec zamku pies zamiast zbiec po schodach rzucił się z piętra, aby go powitać i zginął na miejscu. Zrozpaczony książę kazał wyrzeźbić pomnik wiernemu zwierzakowi.(www)

wtorek, 3 lutego 2015

Życie w Brzegu za czasów Jerzego II



Po objęciu władzy uregulował książę prawa miejskie wielu miejscowości. Szczególną opiekę  roztoczył nad swoją stolicę. Zweryfikował dotychczasowe prawo spadkowe z korzyścią dla samego miasta. Sądownictwo miejskie przekazał w ręce wójta i ławników, jeśli wartość sprawy nie przekraczała 5 grzywien. Powyżej tej sumy zastrzegł dla siebie apelację i często sam wysłuchiwał różnych skarg.
W roku 1557 wydane zostały specjalne przepisy dla staży miejskiej, zarówno co do obowiązków, jak i wynagrodzenia. 


Zadaniem strażników było m.in.:

  • pilnowanie bram miejskich,
  • obserwacja wesel i zabaw, by w ich trakcie nie dochodziło do naruszenie prawa,
  • strzeżenie drzwi burmistrza, rajców i kancelarii miejskiej,
  • pomaganie przy egzekucjach. 


Za mniejsze wykroczenia karą było przywiązywanie do znajdującego się na miejskim rynku, pręgierza. Książę Jerzy II miał głęboko zakorzenione poczucie sprawiedliwości, ale gdy przyszło do wymierzanaia kary, starał się łagodzić surowość przepisów prawnych. Jednego nie tolerował - nieuczciwości urzędników. Gdy skarbnik, Dawid Rosentritt, przywłaszczył sobie znaczną sumę pieniędzy został skazany na śmierć.
 


Kary:
  • Za morderstwo - łamanie kołem.
  • Za kradzież - szubienica.
  • Za świętokradztwo - spaleniem na stosie.
  • Cudzołożnych małżonków - piętnowanie ogniem na czole i wypędzenie z miasta.
  • Za bluźnierstwo - kara cielesna.

www

Od roku 1563 wprowadzono w Brzegu zwyczaj noszenia czarnego płaszcza i kapelusza dla tych, co weszli w kolizję z prawem. Taki zwyczaj był już znany we Wrocławiu od 1555 roku.


Surowo karano nawet słowne wystąpienia skierowane przeciwko radzie miejskiej. Od niemal początku swoich rządów książę Jerzy II wprowadził specjalną ustawę miejską, która nakazywała wszystkim mieszczanom pilnie uczestniczyć w kazaniach.
W niedzielę karczmarzom nie wolno było sprzedawać napojów alkoholowych. Starano się wygnać wszystkie kobiety trudniące się nierządem (prostytucją).


Obowiązki rady:
•   Rada Miejska miała pilnie baczyć na wierność małżeńską. Tym, którzy, dawali zły przykład groziła nawet kara śmierci.
•    Opieka nad szpitalami.
•    Co tygodniowe ich wizytowanie.
•    Kontrola raz w roku ich dochodów i wydatków.


Książę Jerzy II, mając na uwadze dobro najbiedniejszych warstw ludności w  mieście, zakazał wszelkich podwyżek cen na takie artykuły jak: chleb, mięso, piwo. Rzeźnikom polecał sprzedawać mięso nie tylko w wielkich ilościach ale i po 1 funcie i pół funta (1 funt to 0,406 kg).
Brzeg w tym czasie miał 42 jatki rzeźnicze, każdy rzeźnik musiał używać wagi z żelaznymi odważnikami. Za czasów panowania księcia Jerzego II szczegółowe przepisy regulowały prawa i obowiązki każdego stanu i zawodu. Swoją opieką otaczał książę rzemiosło i handel, kontrolując jakość produkowanych czy sprzedawanych wyrobów, karząc nieuczciwość, czuwając nad higieną – czego przykładem był zakaz trzymania bydła i nierogacizny w miejscu produkcji piwa.
W karczmach pijano wówczas piwo, wino oraz wódkę produkowaną w dobrych gatunkach pod nadzorem rady miejskiej sprzedawana po niskich cenach. W roku 1565 monopol wódczany wydzierżawiono 4 mieszczanom za 50 talarów czynszu rocznego. Nie wolno im było sprzedawać tego napoju podczas kazań oraz w niedziele i święta. 


www

Książę popierał produkcję alkoholu gdyż przynosiła ona spory dochód, ale zwalczał pijaństwo wydając, w tym celu surowe przepisy. Specjalny dzwon zawiadamiał o zamykaniu piwiarni i karczem. Pijący po tej godzinie klienci płacili grzywny. Karą nie obejmowano zagranicznych gości i podróżujących. Surowo karano także tych, którzy po wieczornej libacji zakłócali spokój nocny na ulicach.
Ci, którzy łamali przepisy byli karani więzieniem lub pracą przy naprawianiu wałów miejskich. 

Książę wprowadzał także zarządzenia i przepisy mające na względzie higienę miasta i zdrowie jego mieszkańców – stanowiły nowość w tamtych czasach.
Mieszczanie musieli (miało to także chronić mieszkańców przed często szalejącą zarazą):
•    sprzątać śmieci przed swoimi domami,
•    wywozić nieczystości,
•    dbać by ich nie wylewano na ulicę,
•  wałęsające się po ulicach bezpańskie świnie były rekwirowane przez strażników miejskich i oddawane na potrzeby szpitala,
•    od 1582 roku Brzeg miał stałego lekarza opłacanego przez radę miejską i cechy i częściowo przez księcia.
 

www

Do obowiązków lekarza należało:
•    leczenie mieszkańców Brzegu
•    leczenie rodziny książęcej i członków dworu
•  nadzorowanie apteki miejskiej istniejącej od 1544 (aptekę prowadził Jan Pajski).
W ramach podnoszenia poziomu higieny było zbudowanie miejskich wodociągów zbudowanych na koszt księcia – od rady miejskiej otrzymywał 335 talarów rocznie.
 
W ramach kodyfikacji życia książę Jerzy II  wydawał  reformy i ustawy regulujące koszty ślubów, chrztów, pogrzebów z określeniem wyliczonych wszelkich dodatkowych opłat, oraz  urządzanie wesel. Regulamin określał maksymalną ilość zaproszonych panien, dopuszczalną ilość stołów, wysokość opłat dla muzykantów.
Książę Jerzy II wydał także zarządzenia porządkujące życie w mieście i na terenie całego księstwa brzeskiego regulujące pracę i płace poszczególnych kategorii robotników i rzemieślników. W zarządzeniu z 1561 roku określono wyraźnie zakres obowiązków i wysokość wynagrodzenia dla murarzy, cieśli i robotników dniówkowych. Cieśla na przykład mógł prowadzić nie więcej niż 2 budowy na raz i sam osobiście musiał tam pracować. Wszystkie spory między pracownikami  a pracodawcami rozstrzygały sądy wójtowskie.

Nakazał też książę tępić próżniactwo. Codziennie 2 słudzy miejscy chodzili po oberżach i wypytywali gości kto z czego żyje. Osoby nie pracujące zabierano do aresztu.


W Brzegu istniały także za księcia Jerzego przepisy przeciwpożarowe. Każdy dom musiał posiadać drabiny, bosaki, beczki z wodą a na dachu polepę z gliny. Na strychu nie wolno było przechowywać siana ani zboża. Dla lepszego zwalczania pożaru całe miasto zostało podzielone na 12 okręgów, często kontrolowanych, nadzór nad każdym okręgiem miał najstarszy członek cechu.
Nad bezpieczeństwem miasta czuwała straż miejska. Przez całą noc na wieżach dyżurowali młodzi ludzie, którzy nawoływali się  dźwiękiem trąb i rogów. Za brak czujności groziło kara w postaci utraty tygodniowego zarobku. Do strażników należał także obowiązek zamykania bram i furt miejskich

www

Celem obrony służyło także założone Bractwo Kurkowe, które doskonaliło mieszczan w technice władania bronią palną. Powołał je na nowo do życia Jerzy II w roku 1574 roku sam biorąc udział w ćwiczeniach.

Quiz

Gimnazjum Piastowskie

Szkoła książęca, Gimnasium Illustre została powołana do życia w 1564 roku. Budowa gmachu trwała do roku 1569, kierował nią Jakub Parr - nadworny architekt księcia.

Gimnazjum było budynkiem o trzech kondygnacjach, z dachem ozdobionym wizerunkami dziewięciu muz. Niewielką wieżę zdobiła rzeźba przedstawiająca Apollina.  Najwyższe piętro zajmowali uczniowie, środkowe nauczyciele, ma dole znajdowały się właściwe pomieszczenia szkolne.


Program nauczania w gimnazjum został starannie przygotowany pod osobistym kierunkiem Jerzego II. Przewidywał naukę głównie przedmiotów teologicznych i prawniczych w pięciu klasach oraz łacinę jako język wykładowy. Gimnazjum brzeskie miało kierunek humanistyczny. Uczono w nim łaciny, greki, języka hebrajskiego, teologii, filozofii, dialektyki, retoryki, muzyki, gramatyki i ogólnych zasad prawa. Jako główny cel wytknięto uczniom osiągnięcie biegłości w posługiwaniu się łaciną.

Pięknym darem Jerzego II dla szkoły była dawna biblioteka kolegiaty. Książę Jerzy II był miłośnikiem książek, gromadził w swojej bibliotece zamkowej Jak na owe czasy jego biblioteka była pokaźna liczyła kilkaset tomów.- była w tym czasie najbardziej wartościowym księgozbiorem na Śląsku. Były w zbiorach dzieła historyczne, prawnicze, geograficzne, medyczne, teologiczne, literaturę piękną.  W zbiorach posiadał Chronica Principium z legendą św. Jadwidze pisane ręką Mikołaja Pruzi. Książę wzbogacał swój księgozbiór śledząc nowości ukazujące się w Polsce. Przekazał gimnazjum 400 woluminów, w tym wiele rękopisów i inkunabułów.





Ze względu na bardzo wysoki poziom gimnazjum brzeskie ściągało młodzież szlachecką z Polski. Studiowali tu między innymi synowie Jerzego Jazłowieckiego, wojewody ruskiego, hetmana wielkiego koronnego, wielu synów zamożnych mieszczan z Polski.



poniedziałek, 2 lutego 2015

Życie codzienne księcia

Jerzy II był nowoczesnym gospodarzem. Zajmował się wieloma gałęziami gospodarki: zakładał winnice, hodował konie - zwłaszcza szlachetnej rasy. Jego stadniny stały na wysokim poziomie a konie sprowadzane były z różnych, odległych często miejsc.



Wikipedia

Zakładał też książę stawy rybne, wykorzystując naturalne warunki i bliskość Odry. Powstało około 20 stawów połączonych różnego rodzaju rowami. Książę poza czerpaniem zysków miał też przyjemność z połowu ryb. Jesienią zatrzymywał się w małym folwarku, aby poświęcać się temu zajęciu.



Konie hodował książę  z zamiłowania. Zaś hodowla bydła przynosiła mu duże korzyści materialne. Sprowadzał krowy z Holandii i Szwajcarii, wymieniał z innymi hodowcami, krzyżował gatunki, uszlachetniał rasy. 
Jednak jego największą pasją, podobnie jak wszystkich Piastów, były polowania. Najchętniej polował w sokołami. Tymi ptakami, tresowanymi przez polskich specjalistów, obdarzał następnie wielu przyjaznych sobie ludzi.

www

Książę brzeski, niezwykle hojny gdy chodziło o budownictwo, rozwój nauki i sztuki, starał się ograniczać inne wydatki. Jednak podróże, dworskie uroczystości były bardzo kosztowne. Duże wydatki ponosił dwór książęcy w razie odwiedzin ważnych osobowości, jak na przykład w roku 1577, gdy gościem na zamku był sam cesarz Rudolf II wraz ze swymi dwoma braćmi.

www

Podejmował też książę Henryka Walezego, który jechał do Polski, aby objąć tron po Zygmuncie Auguście.
Trzeba dodać, że w razie zagrożenia zewnętrznego musiał książę wystawić oddział zbrojny. W 1566, gdy Turcy pod wodzą sułtana Sulejmana zagrozili Wiedniowi, ruszył na pomoc cesarzowi i książę brzeski. Jednakże nagła śmierć sułtana sprawiła, że Jerzy wraz ze swymi ludźmi zawrócił z pola walki.



niedziela, 1 lutego 2015

Zamek

Gospodarz i budowniczy




Stojąc u progu władzy 24 letni książę już wówczas wykazywał siłę charakteru i światłość umysłu. Jeszcze za życia ojca podejmował ważne decyzje przy budowie zamku. 

Jerzy II odnosił wielkie sukcesy gospodarcze. Rozwinął działalność gospodarczą na niespotykaną skalę, tworząc Brzeg ośrodkiem handlu o znaczeniu międzynarodowym. Dochody przynosiły nie tylko opłaty czynszowe i dziesięciny z tytułu posiadanego terytorium. Brzeg, leżąc na szlaku handlowym, od zawsze czerpał zyski z handlu drzewem, opłat celnych i tranzytowych zarówno drogą lądową jak i wodną. 

Pierwsze wzmianki o Brzegu pojawiły się w roku 1234, kiedy mowa była jeszcze o osadzie Wysoki Brzeg. Była to wtedy jeszcze wieś rybacko-tragowa, w której stał dwór książęcy. Dzięki korzystnemu położeniu i warunkom naturalnym osada szybko się rozwijała, nabierając z czasem znaczenia jednego z ważniejszych ośrodków gospodarczych Śląska.

Książę umiejętnie wykorzystał położenie geograficzne. Olbrzymie dochody przynosiły międzynarodowe targi bydlęce odbywające się na jarmarku w dniu św. Jakuba (1 czerwca), na błoniach na prawym brzegu Odry (pomiędzy Brzegiem a Pisarzowicami). Kupcy z Czech, Niemiec, Flandrii kupowali woły spędzone z Polski. Obroty szacuje się na około 15000 - 18000 sztuk bydła rocznie. Ma to nawet odbicie w jednym z sentymentalnych poematów Jana Kochanowskiego:

"Nie masz dziś w Polszcze Jedno kupce a rataje ,
To njwiątsze misterstwo, Kto do Brzegu z woły,
A do Gdańska wie drogę z żytem a z popioły."

brzeg.pl

Największe dochody wpływały do kasy księcia z intratnego handlu drewnem, z górnictwa - inwestował Jerzy duże kapitały w rozbudowę kopalń na Śląsku - oraz ze spławu towarów Odrą.
Wydatki dworu brzeskiego świadczyły o oszczędnym gospodarowaniu: nie wydawano dużo na wino i rozrywki, odbywano niewiele kosztownych podróży, nie utrzymywano licznej służby.

Dzięki umiejętnie gromadzonym zasobom mógł Jerzy II bez uszczerbku przeznaczyć znaczne sumy na budownictwo oraz dobra ziemskie, na które w czasie swoich rządów wydał 150 tysięcy talarów. Dochody roczne z dóbr ziemskich przynosiły księciu około 30 tysięcy talarów rocznie.

Książę lubował się nie tylko w architekturze. Za jego staraniem powstało wiele pięknych ogrodów, stawów rybnych, łaźni i innych ulepszeń. 


Rozbudowywał zamki - w Oławie, Wołowie - oraz kościoły. Do najwspanialszych budowli powstałych za rządów Jerzego należy zamek i gimnazjum w Brzegu.

Pierwsze wzmianki o istnieniu w Brzegu zamku książęcego pochodzą z 1235 roku. Był to niewielki dwór gotycki, będący siedzibą namiestnika książęcego a dla książąt wrocławskich stanowił miejsce postoju podczas podróży. Innego znaczenia nabiera po wyodrębnieniu się w 1311 roku księstwa brzeskiego i utworzeniu tu rezydencji książąt brzeskich istniejącej aż do wymarcia linii piastowskiej w 1675 roku. Dużej przebudowy zamku dokonał w latach 1360 - 1370 książę Ludwik I. Fragmenty murów tego zamku do dziś są widoczne w skrzydle południowym.

 


W roku 1532 książę Fryderyk II rozpoczął przebudowę. Głównym budowniczym zamku, który doprowadził dzieło do końca był książę Jerzy II. Spowodował rozbudowę zamku w stylu renesansowym. Inspiracją jest  krakowski Wawel. Książę sprowadził do Brzegu włoskich architektów Jakuba i Franciszka Parrów oraz Bernarda Niurona. Prace budowlane prowadzono w szybkim tempie. W latach 1541 - 1544 wzniesiono skrzydło południowe (od placu Moniuszki), w 1544 - 1547 skrzydło wschodnie (od placu zamkowego). Skrzydło północne powstaje po umocnieniu grząskiego terenu (od strony Odry), dopiero po wbiciu kilkuset dębowych pali i osadzeniu ich na twardym podłożu można było stawiać fundamenty. Prace budowlane trwały do roku 1560 a wykończeniowe do 1582 roku.


Uwagę zwraca przede wszystkim brama wjazdowa, prawie całkowicie wypełniona rzeźbami. Na jej kształt składają się trzy części oraz balustrada. Dolna kondygnacja oparta jest na motywie antycznego łuku triumfalnego za świadomie zastosowaną asymetrią - brak prawego łuku bocznego. Ponad łukiem fundator umieścił posągi własnej osoby oraz żony w rzeczywistych wymiarach, a także herby rodowe trzymane przez pary giermków. Posągi te stanowią optycznie główny akcent całej bramy jako wyraz znaczenia własnej osoby. Celem podkreślenia królewskiego pochodzenia polecił książę umieścić w trzeciej kondygnacji popiersia władców swojej dynastii Piastów.


Portal zamku wzorowano na drzeworytach kroniki Macieja z Miechowa - poczynając od Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Należy do najpiękniejszych dzieł wczesnego renesansu nie tylko na Śląsku. Prace na nim ukończono 1553 roku.


Z wyglądem zewnętrznym harmonizowało otoczenie i wnętrza zamku. Jerzy II zamówił we Flandrii arrasy o łącznej długości 300 łokci (170 m). Wyposażenie sal nie dotrwało do naszych czasów. Dookoła zamku znajdował się piękny park pełen rzadkich roślin. 




Przy zamku powstał  kościół pod wezwaniem św. Jadwigi.